Her 100 şahıstan birinin karşılaştığı sanılan bu durum basitçe tanısı konan bir hastalık değil.
“Kişiliksizleşme” ve “gerçekdışılaşma” olarak da isimlendirilen depersonalizasyon bozukluğunda kişi kendine yabancılaşarak vücuduna uzaktan bakıyormuş hissine kapılır ve gerçeklik hissini yitirir.
Bu olgu, aslında akut korku ve travma periyotlarında gerçekliğin üstünü kapatan bir tıp savunma düzeneğidir. Esrar üzere uyuşturucularla da ortaya çıkabilir.
Bu hastalıkla ömrünü sürdüren bayanlardan biri Sarah. Mesleği oyunculuk ve rol yapmaya, farklı hisleri yansıtmaya alışık. Lakin yetişkin hayatının büyük bir kısmını Sarah duygusal olarak hissiz, duygulanma yeteneğinden de mahrum olarak yaşamış.
Sarah bu durumu şöyle söz ediyor:
“Çok bedel verdiğiniz bağlarınız, ana kalitelerini kaybediyor. Ailenizi sevdiğinizi biliyorsunuz lakin bunu olağan bir biçimde hissetmek yerine teoride biliyorsunuz.”
Bu, az bilinen ruhsal sıhhat problemlerinden depersonalizasyon bozukluğunun bir sonucu.
“Evim sinema seti, eşyalarım dekor gibiydi”
Sarah, bu devirde üç kronik olay yaşamış. Birincisi, bitirme imtihanlarına çalışırken gerçekleşmiş.
“Bir anda bir şeyler yandı güya. Her şey çok yabancı ve tehditkâr göründü. Konutunuz ya da çok çok uygun bildiğiniz bir yer birden teğe sinema seti üzere, eşyalarınız da dekor üzere görünüyor.”
Başkaları ise vücutlarını terk ettikleri korkutucu tecrübeler yaşadıklarını, uzuvlarının artık kendilerine ilişkin olmadığını hissettiklerini ve dünyayı düzmüş üzere, iki boyutlu gördüklerini anlatıyor.
İkinci kronik olayda Sarah motamot bunu yaşamış.
“Elimdeki kitabı okuyordum. Birden ellerim bir çizim üzere göründü. Fizikî dünyayla benim algım ortasındaki kopuşu hissettim” diyor.
Şizofreni kadar yaygın
Bu az görülen bir bozukluk değil. 2017 öncesi yapılan üç farklı araştırmaya nazaran her 100 bireyden biri bunu yaşıyor.
Uzmanlar bunun obsesif kompulsif bozukluk ve şizofreni kadar yaygın olduğunu ve onlarca yıldır tıbbi manada ruhsal hastalıklar ortasında kabul edildiğini söylüyor.
Tedavi edilmeyen hastalar, bu bozuklukla hayatları boyunca yaşamak zorunda kalabiliyor.
Ancak hastalığı tanıyan uzman sayısı epey az.
Depersonalizasyon bozukluğu yaşayan bir doktor, aile hekimliği eğitimi sırasında ya da tıp fakültesinde depersonalizasyon bozukluğunun anlatılmadığını söylüyor.
En az iki hastasına yanlış teşhis koyduğunu söyleyen doktor, meslektaşlarının çoğunun bunu duyduğuna inanmadığını belirtiyor.
Teşhis ve tedavi sorunları
Teşhis meselelerine ek olarak, tedaviye erişimde de problemler var.
Bir yıl bekledikten sonra Sarah fiyat ödeyerek Londra’nın güneyindeki bir uzman kliniğe gitmeye karar vermiş.
“Düzenli olarak panik ataklar yaşıyordum. Çok çok korkmuştum. Bir krizdeydim” diye anlatıyor.
Klinikteki Depersonalizasyon Bozukluğu Servisi yalnızca 18 yaş üstü hastaları kabul ediyor; esasen bu hastalık da genelde ergenlik çağında başlıyor.
Kliniğin başındaki Dr. Elaine Hunter çocukları ya da gençleri geri çevirmekten tasa duyduğunu belirtiyor.
“Dehşete düşmüş 15 yaşındaki çocuğunu bize getirenleri görünce üzülüyoruz lakin yapabileceğimiz pek bir şey yok” diyor.
Hunter hastalarından birinin bozukluğu 13 yaşında yaşamaya başladığını ve günde 10’dan fazla panik atak yaşayarak iki yıl boyunca konuttan çıkamadığını anlatıyor. Hasta başlarda kendi anne ve babasını tanıyamayacak haldeymiş. 18 yaş altındaki hastalar için de hizmetin gelişmesini umuyor.
Bir çeşit bilişsel davranışçı tedavi formülü geliştiren Hunter, tıp uzmanlarının bu hususta eğitim alması gerektiğini savunuyor.
Hunter’ın hastalarından biri, satış müdürü Sarah Ashley, tedavinin akabinde ruh sıhhatinde büyük fark yaşadığını söylüyor.
“Başta ellerime ve bedenimin başka yerlerine bakıyor ancak tanıyamıyordum. Aynaya baktığımda güya oburunun yüzüne bakıyormuşum üzere geliyordu. Yemek yiyemiyor ve uyuyamıyordum. Artık şayet biraz depersonalizasyon olursa hemencecik başa çıkabiliyorum” diyor.
Dr. Hunter, hastaların Google üzerinden kendi teşhislerini koyup aile tabiplerine başvurduğunu, halbuki bunun zıddının olması gerektiğini belirtiyor.
* Bu haber BBC Türkçe’de birinci kere 2017’de yayımlandı.