Michele Fleury – Kuzey Amerika İktisat Muhabiri, New York
Fed (Amerikan Merkez Bankası) bugün üç ayda bir yaptığı toplantılarının sonuncusunda, ekonomiyi kıymetlendirerek önümüzdeki üç ay için faiz oranlarını açıklayacak.
Piyasalarda, Fed’in enflasyonun 1980’lerden bu yana en yüksek seviyeye çıktığı ülkede fiyat artışlarını dizginleyebilmek gayesiyle faizleri üst üste üçüncü defa artıracağı ve bu artışın yüzde 0,75 olacağı kestirimleri yaygın.
Fiyat artışlarının suratını kesmeyi hedefleyen artış bu oranda açıklanırsa Fed siyaset faizini yüzde 3’ten 3,75’e çıkarmış olacak.
Bu da ABD’de son 14 yılın en yüksek siyaset faizi oranı olacak.
Fed, bundan evvelki iki toplantısında da faiz artışına gitmişti.
Banka faizlerin artmasıyla birlikte tüketimin azalmasını ve talebin düşmesiyle de fiyatların aşağı çekilmesini umuyor.
Ancak iktisatta faizlerdeki değişikliklerin tesirlerini göstermesi vakit alıyor.
Örneğin son faiz artırımlarından sonra ABD’de petrol fiyatları düşüş gösterdi fakat besin eserleri ve kiralardaki artış sürüyor.
Bir yandan da Fed faiz artışlarında fazla ileri giderse, bu defa de tam bilakis ekonomik büyümeyi boğması ve işsizliği daha da artırarak, resesyon telaşlarını körüklemesi riski lisana getiriliyor.
Resesyon riski ne kadar büyük?
Fiyat artışlarının suratı kamuoyunun kıymetli bir kesitinde iktisatla ilgili havayı karartmış görünüyor.
Economist’in YouGov’a yaptırdığı son kamuoyu yoklamasına nazaran, her beş Amerikalıdan üçü ülkenin resesyona girdiğini söylüyor.
Benzinden tasarruf etmek için daha az otomobil kullandığını, değerli diye organik besinler almaktan vazgeçtiğini ve muhtaçlıklarını birkaç dolar daha ucuza alabilmek için dükkan dükkan dolaştığını anlatanlar çok.
Başka makûs haberler de var. Örneğin bir orta şaha kalkmış görünen konut piyasası yavaşladı. Beşerler dertli vakitler beklediklerinden emlak piyasasına para bağlamak istemiyor.
Fed’in faiz kararı öncesinde Wall Street piyasası Salı gününü kıymet kaybıyla kapatırken gösterge niteliğindeki S&P 500 endeksi de yıllık yüzde 19 düşüş gösteriyor.
Bu da trilyonlarca dolarlık servet kaybı demek, ki genç yatırımcılardan emekliliğine hazırlanan yatırımcılara kadar birçok kesitin resesyon endişesiyle soğuk terler dökmesine sebep olan bir durum.
Normal olarak büyüyen bir iktisatta ürettikleri mallar ve hizmetlerin fiyatlarının yani Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın artması vatandaşları da bir ölçü zenginleştirir.
Fakat bazen mal ve hizmetlerin kıymetleri düşer ve bu, yılın iki çeyreğinde üst üste devam ettiğinde birçok ülkede resesyon tarifine girer.
Bu ekseriyetle iktisadın uygun gitmediği ve kısa periyotta de işletmelerin işten çıkarmalara gidebileceği manasına gelir.
ABD’ye bu halde baktığımızda iki çeyrek üstüste Gayri Safi Ulusal Hasıla’nın düştüğünü görüyoruz.
2022’nin birinci çeyreğinde yüzde 1,6, ikinci çeyreğinde de 0,6 düşüş göstermiş.
Başka birçok ülkede bu resesyona girildiği halinde yorumlanıyor. Lakin ABD’de değil.
Resmi olarak ABD’de resesyona girildiğini Ulusal Ekonomik Araştırmalar Ofisi tarafından seçilen ve sekiz iktisatçıdan oluşan, pek az kişinin haberdar olduğu bir küçük küme açıklıyor.
İktisadi Dalgalanmalar Komitesi (Business Cycle Dating Committee) isimli bu küme şimdi resesyon sözünü ağzına almadı.
ABD iktisadı acılı uzun bir yola mı girdi?
Resesyonlu yahut resesyonsuz, “ABD iktisadı nereye gidiyor?” sorusunu bir sakinliğin kaçınılmaz olduğunu söyleyerek yanıtlayanlar var.
Eski hazine bakanı Larry Summer yakınlarda verdiği bir mülakatta, geçmişte, enflasyonun yüzde 4’ün üzerine çıktığı, işsizliğin de yüzde 4’ün altına indiği her durumda kesinlikle iki yıl içinde resesyona girildiğini söyledi.
2008 krizini öngören iktisatçı Nouriel Roubini de bu fikirde.
2023 e kadar “uzun ve acılı” bir resesyona girileceğini ve pay senetlerinin yüzde 40 civarında bedel yitirebileceğini düşünüyor.
Yumuşak iniş yaklaşımı
Bütün bu önemli ikazlara rağmen bir “yumuşak inişin” yani resesyon yerine hafif bir ekonomik yavaşlama ile krizin atlatılabileceğini düşünenler de az değil.
Bu senaryoya nazaran sert bir küçülme değil lakin ekonomik büyümede yavaşlama görülebilecek.
İyimserliği artıran bir faktör istihdam piyasasının güçlü oluşu. Ağustos ayında işletmeler 315 bin kişiyi daha işe almış.
Amerikan Merkez Bankası İdare şurasından Christopher Waller’a nazaran dingin bir iktisatta bu türlü bir şey olamaz.
Waller Viyana’da yakınlarda yaptığı bir konuşmada resesyon korkularının yersiz olduğunu söyleyerek, “ABD istihdam piyasasının sağlamlığı bize enflasyonla gayrette sert tedbirler alma esnekliği sağlıyor” dedi.
Merkez Bankası enflasyonu aşağı çektiği surece faiz oranlarını yükseltmekte tereddüt etmeyeceğini açıkça söz etmiş bulunuyor.
Bu da sürecin engebeli olabileceğine işaret ediyor. Banka, siyaset faizini gereğinden fazla yükseltirse resesyona düşülebilir, gereksinim duyulanın altında yükseltirse enflasyondaki yükselmenin önü kesilemez.