Türkiye’yi yasa boğan Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar sonrası birçok kentte telaş başladı. Bununla birlikte vatandaşlar fay sınırlarını inceleyerek, yaşadıkları vilayetlerin inançlı olup olmadığını araştırıyor. Her fayın yıkıcı olmadığını söz eden uzmanlar, hangi fayların yıkıcı sarsıntılar üreteceğini yorumladı.
Deprem jenerasyonunda yer alan Türkiye, Kahramanmaraş’ta meydana gelen sarsıntılar sonrası acı gerçekle bir defa daha yüz yüze geldi. Yıkımın büyüklüğüyle paniğe kapılan ve emsal bir yazgısı yaşama telaşı duyan milyonlarca kişi, fay haritalarında kayboldu. Meskenlerinin yakınından ya da altından fay geçip geçmediğini merak edenler haritaları incelemeye koyuldu.
Peki fay haritalarını yorumlamak o kadar kolay mı? Haritalarda yer alan her fay, büyük yıkımlara yol açacak zelzelelere neden olabilecek özellikte mi? Bu soruların cevaplarını ve daha fazlasını Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dekanı ve Jeoloji Mühendisliği Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Yusuf Kağan Kadıoğlu, TRT Haber’e yanıtladı.
Kadıoğlu’na nazaran 3 ana fay sınırından en kompleksi ve en fazla güç toplayabileni Doğu Anadolu Fayı… Onu daha sonra Kuzey Anadolu Fayı takip ediyor.
“Bunlar tehlikeli faylardır ve çok sayıda kolları vardır. Güçleri, sürtünme hareketleri levhanın derinliği kadar yani iki kıtanın derinliği kadardır. O yüzden bunlar sürtündüğü vakit büyük güç boşaltıyorlar. Büyük sarsıntılar oluşmasına neden oluyorlar. Bunların hepsi 7’nin üzerinde zelzeleler üretebiliyorlar. Bu çeşit sarsıntılar yakındaki kırık çizgilerini da etkileyebiliyor.”
TÜRKİYE GENELİNDE KAÇ FAY VAR?
Prof. Dr. Kadıoğlu, “Türkiye genelinde kaç fay?” sorusuna net bir karşılık veriyor. “Türkiye genelinde binin üstünde fay çizebilirim” diyor. Akabinde kelamlarına “Ancak 7’nin üzerinde sarsıntı üretebilecek fay sayısı 30’u geçemez. 30’un altındadır” ayrıntısını da ekliyor.
“Her fay mutlaka yıkıcı sarsıntı özelliği taşıyor manasına gelmemeli. Bu faylar şayet kıtalar ortası hudutları temsil ediyor ise bunlar tehlikeli faylardır. Avrasya’yla Anadolu’nun hududunu oluşturan Kuzey Anadolu Fayı üzere, Arap levhasıyla Anadolu’nun sonunu oluşturan Doğu Anadolu fayı üzere. Bunlar bağımsız iki kıtanın yan yana gelip daima birbirlerini itmesiyle ve güç biriktirmesiyle güç açığa çıkartıyorlar.”
“Ankara’da kent merkezinin ortasından yahut yakın yerinden geçen zelzele üretebilecek etkin bir fay yok. En yakın Bala fayıdır. O da 5 mertebesinde bir sarsıntı üretebilir. Meskeniniz sağlamsa katiyetle korkmanıza gerek yok. Ankara’ya en yakın Kuzey Anadolu Fayı’nın çizgi uzunluğu aralık olarak kuş uçuşu yaklaşık 100 km’dir. Bilhassa Bolu Gerede Kuzey Anadolu Fayı’nın üstünden geçiyor. Artık Gerede’de bir kırılma hareketi kelam konusu olduğu vakit Ankara dolaylı istikametten etkilenecektir. Fakat Kahramanmaraş, Erzincan, Antakya, Düzce, Yalova üzere olmaz. Ankara’da yaşayanlar için söylüyorum, nitekim içleri rahat olsun rastgele bir tehlike arz etmez. Bu durum örneğin Kırşehir, Konya, Antalya yahut Mersin için de geçerli.”
“HERKES KONUTUNU DENETİM ETTİRMELİ”
Prof. Dr. Kadıoğlu yapı güvenliğinin değerinden de bahsediyor konuşmasında. Sarsıntı gerçeğinin değiştirilemez olduğunu vurguluyor. Buna uygun yapılaşma ile sorunun üstesinden gelinebileceği söylüyor ve bir davette bulunuyor:
“İnsanlar binalarını test etsin. Yani fayı suçlamasın, fay değişemez. Fayın yeri ve özelliği de belirli zati. Fay benim evimden geçiyor mu geçmiyor mu mevzu bu değil. Benim meskenim güçlü mı değil mi? Ona bakmak lazım. Şayet yapınız sağlamsa başınız rahat olsun artık konutunuzdaki portatif objelerin sağlam yere tutturulmasına bakın. Yani dolapları sağlam bir biçimde duvara tutturun. Abartılı avizeler kullanmayın ayrıyeten konutunuzu genişletmek için birinci projesini lütfen bozmayın.
Örneğin son zelzelelerin akabinde Kahramanmaraş Ekinözü’ne gittim. Köylünün bir tanesi konut yapmış. Fay sınırına bir buçuk metre uzaklıkta. Fay sınırının geçtiği yerden yaklaşık 150 metre sonra bir küme mesken var. Oradaki meskenler yıkılmış. Ancak bir buçuk metre ötedeki konut yalnızca 5,25 m kaymış. Beton konutun sıvası dahi çatlamamış. Ölçüm aldım, fotoğrafladım ve yer içi görüntülemesi yaptım. Konutun beton kalitesini ölçtüm. C35 çıktı. Sahibi meskeni yaparken hiçbir şeyden kaçmadığını söyledi. ‘Deprem bölgesi olduğunu bildiğim için en kaliteli betonu kullandım’ dedi. Esasen bu betonlar ortasında uçurum bir fiyat farkı da yok. Mesken sahibi çok düzgün bir betondan, olması gereken demir de kullanarak konutu yaptığı için binası yıkılmamıştı.
Ama şu var olağan artık işimizi sıkı tutalım. Gidip de fay sınırının üstüne mesken yapmayalım. Kaydığı vakit da aslında bina statiğini, istikrarını bozmuş oluyor. Başınıza bir dolap düşebilir. Bir cisim uçup düşebilir. Her şey olabilir.”
BETONUN ÖMRÜ KIYIYA YAKIN KESİTLERDE 30, İÇ KISIMLAR 40 YIL
Kadıoğlu betonun, haliyle betonarme yapıların da bir ömrü olduğunun altını çiziyor. Bunun da bölgeden bölgeye fark gösterdiğini belirtiyor.
“Evlerde kullanılan betonun ömrü 40 yıldır. Bu mühlet kıyı şeridindekiler için 30 yıldır. Şayet ki sizin konutunuz 30 yıllıksa İstanbul, Çanakkale, Yalova, Antalya, Muğla, İzmir üzere yerlerdeyse bunları test ettirmek zorundasınız. İçinizin rahat olmasını istiyorsanız beton dayanıklılığını test ettirmek ve kesinlikle beton petrografisi ile yıpranma özelliğine baktırtmak zorundasınız.”